संकल्प लामिछानेको परदेसि फर्की आउनेकी नामक गित को भिडियो शार्बजनिक

राजा वा राष्ट्रपति ? नेपालको भविष्य प्रश्नमा 

राजतन्त्रमा सम्भावित पुनरागमनप्रति जनताको भावनालाई केन्द्रित गर्दै नेपालको राजनीतिक परिदृश्यका जटिलताहरू अन्वेषण गरिएको छ। भिडियोले ऐतिहासिक सन्दर्भ, वर्तमान राजनीतिक वातावरण, र यस बहस भएको विषयको वरिपरि विभिन्न विचारहरू समावेश गर्दछ।

नेपालको राजतन्त्रको ऐतिहासिक आधार

नेपालको राजतन्त्रको ऐतिहासिक आधार धेरै पुरानो छ, जसले विभिन्न कालखण्डहरूमा विभिन्न स्वरूप ग्रहण गरेको छ। नेपालमा राजतन्त्रको उत्पत्ति किरात, लिच्छवि, मल्ल, र शाह वंशहरूबाट विकास भएको पाइन्छ।

१. किरातकाल (ई.पू. ८५० - ई.पू. ३००)

नेपालको प्रारम्भिक राजतन्त्र किरातकालमा रहेको पाइन्छ। किरात राजाहरूले नेपाल उपत्यका तथा वरपरका क्षेत्रमा शासन गरे। उनीहरूलाई सैनिक रूपले बलियो मानिन्थ्यो। पहिलो किरात राजा यलम्बर भएको उल्लेख गरिन्छ।

२. लिच्छवि वंश (३५० - ८५० ई.)

लिच्छवि वंशको उदयपछि नेपालमा संगठित प्रशासनिक प्रणालीको विकास भयो। मनदेव प्रथम पहिलो ऐतिहासिक राजा मानिन्छन्। यस कालमा हिन्दू र बौद्ध धर्मको संरक्षण भयो। लिच्छवि राजाहरूले कला, संस्कृति र व्यापारलाई प्रवर्द्धन गरे।

३. मल्ल वंश (१२०० - १७६८ ई.)

मल्लकाल नेपालका लागि सांस्कृतिक तथा कलात्मक रूपमा समृद्ध काल थियो। मल्ल राजाहरूले विभिन्न दरबार, मन्दिर र मूर्तिकलाहरू निर्माण गरे। काठमाडौं, भक्तपुर र पाटन राज्यहरूबीचको विभाजनले नेपाल कमजोर बनायो, जसले पछि शाह वंशलाई उदय हुन अवसर दियो।

४. शाह वंश र एकीकरण (१७६८ - २००८ ई.)

गोरखाका राजा पृथ्वीनारायण शाहले नेपाललाई एकीकृत गर्दै आधुनिक नेपालको जग बसाले। उनले "नेपाल चार जात छत्तीस वर्णको साझा फूलबारी हो" भन्ने अवधारणा प्रस्तुत गरे। शाह वंशको शासन सन् २००८ (विक्रम संवत २०६५) सम्म रह्यो।

५. राजतन्त्रको अन्त्य (२००८ ई.)

२०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि नेपालमा गणतन्त्रको स्थापना भयो र २००८ (२०६५) सालमा औपचारिक रूपमा राजतन्त्र समाप्त भयो। अन्तिम राजा ज्ञानेन्द्र शाह थिए।

नेपालको राजतन्त्र ऐतिहासिक रूपमा देशको पहिचान, संस्कृति, र एकताको प्रतीकको रूपमा रह्यो, तर समयक्रमसँगै राजनीतिक परिवर्तन आएपछि गणतन्त्रतर्फ रुपान्तरण भयो।

शाह वंशको उदय र पतन: राजतन्त्रको प्रभाव र २००८ मा यसको अन्त्यको ऐतिहासिक विश्लेषण

नेपालको इतिहासमा शाह वंशको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहेको छ। पृथ्वीनारायण शाहले साना-साना राज्यहरूलाई एकीकरण गरी आधुनिक नेपालको जग बसालेपछि शाह वंशको शासन प्रारम्भ भयो। करिब २४० वर्षसम्म नेपालमा शाह वंशको शासन रह्यो, जसले देशको राजनीतिक, सांस्कृतिक र सामाजिक संरचनामा गहिरो प्रभाव पार्‍यो।

शाह वंशको उदय

पृथ्वीनारायण शाहले सन् १७६८ मा काठमाडौं उपत्यका विजय गरेपछि शाह वंशद्वारा शासित एकीकृत नेपालको स्थापना भयो। उनका उत्तराधिकारीहरूले राज्य विस्तार गर्दै गए, जसमा नेपाल–तिब्बत युद्ध (१७८८–१७९२) र नेपाल–अंग्रेज युद्ध (१८१४–१८१६) महत्वपूर्ण रहे। सुगौली सन्धिपछि नेपालले आफ्नो धेरै भूभाग गुमाए पनि शाह वंशको राजकीय शक्ति कायम रह्यो।

शाह वंशको प्रभाव

शाह राजाहरूले नेपालमा हिन्दू राजतन्त्रको प्रवर्द्धन गरे। उनीहरूको शासनकालमा प्रशासनिक सुधार, धार्मिक संरचनाहरूको संरक्षण र परम्परागत संस्कृति मजबुत पार्ने काम भए। यद्यपि, राणा शासनको उदयसँगै शाह राजाहरूको शक्ति सीमित रह्यो। सन् १९५१ मा राणा शासनको अन्त्य भएपछि राजा त्रिभुवन पुनः सत्तामा आए, जसले नेपालमा प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको जग बसाल्यो।

राजतन्त्रको पतन

२००१ मा नारायणहिटी दरबार हत्याकाण्डपछि राजा वीरेन्द्रको हत्या भयो, जसले देशलाई गहिरो राजनीतिक संकटमा पुर्‍यायो। राजा ज्ञानेन्द्रले पुनः सत्तामा आउन खोजे पनि २००६ को जनआन्दोलनले उनको शासन अन्त्य गर्‍यो। संविधानसभाको निर्णयअनुसार सन् २००८ मा नेपाललाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र घोषणा गरियो र शाह वंशको शासन औपचारिक रूपमा समाप्त भयो।

निष्कर्ष

शाह वंशले नेपाललाई एकीकरण गर्दै राष्ट्रिय एकता कायम गर्ने महत्वपूर्ण भूमिका खेल्यो। तर, समयक्रममा बढ्दो जनअसन्तोष, प्रजातान्त्रिक चेतनाको विस्तार र राजनीतिक परिवर्तनका कारण अन्ततः यो वंश सत्ताबाट हट्न पुग्यो। अहिले नेपाल लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थामा अघि बढिरहेको छ, तर शाह वंशको ऐतिहासिक महत्त्व भने सदैव स्मरणीय रहनेछ।

राजाको भूमिका: ऐतिहासिक रूपमा राजा द्वारा वहन गरिएका जिम्मेवारीहरू र शक्तिहरू तथा तिनीहरूको विकास

इतिहासभरि, राजाहरूले फरक-फरक समयमा भिन्न-भिन्न भूमिकाहरू निभाएका छन्। प्रारम्भिक समयमा, राजाहरूलाई सम्पूर्ण राज्यको सर्वोच्च नेता मानिन्थ्यो, जसको हातमा प्रशासनिक, न्यायिक, तथा सैनिक शक्ति केन्द्रित हुन्थ्यो। तिनीहरू केवल राज्यको शासक मात्र नभई, धर्म तथा संस्कृतिका संरक्षक पनि थिए।

प्रारम्भिक कालका राजाहरू

पुरातन समयमा, राजा पूर्ण अधिकारसहित शासन गर्थे। तिनीहरू कानुन निर्माण, कर संकलन, युद्धको योजना बनाउने, तथा न्याय प्रदान गर्ने कार्यमा संलग्न हुन्थे। धेरै समाजहरूमा राजालाई दैवी शक्ति प्राप्त भएको मानिन्थ्यो, जसले गर्दा उनीहरूको शासनलाई चुनौती दिन कठिन हुन्थ्यो।

मध्यकालीन युग र संवैधानिक परिवर्तन

मध्यकालमा, केही राजाहरू अत्यधिक शक्तिशाली भए भने कतिपय अवस्थामा सामन्तवादी प्रणालीको विकाससँगै उनीहरूको शक्ति सीमित हुन थाल्यो। विशेष गरी युरोपमा, संसदीय व्यवस्थाको उदय भएसँगै राजाहरूको अधिकार क्रमशः कम हुँदै गयो। बेलायतमा, १२१५ मा हस्ताक्षर भएको म्याग्ना कार्टा ले राजाको निरंकुश शक्तिलाई सीमित गर्दै जनताको अधिकारलाई प्रवर्द्धन गर्‍यो।

आधुनिक युग र संवैधानिक राजतन्त्र

आधुनिक समयमा, धेरै देशहरूले संवैधानिक राजतन्त्रको अवधारणा अपनाए, जसमा राजा प्रतीकात्मक राष्ट्रप्रमुखका रूपमा सीमित भूमिकामा रहन्छन्, जबकि वास्तविक सत्ता निर्वाचित सरकारको हातमा रहन्छ। उदाहरणका लागि, बेलायत, जापान, तथा थुप्रै अन्य राष्ट्रहरूमा राजा केवल औपचारिक तथा सांस्कृतिक भूमिकामा सीमित छन्।

निष्कर्ष

इतिहासको क्रममा राजाहरूको भूमिका निरन्तर परिवर्तन हुँदै आएको छ। जहाँ पहिले उनीहरू सम्पूर्ण शक्ति राख्थे, अहिले धेरैजसो देशहरूमा उनीहरूको भूमिका सीमित तथा सांकेतिक छ। तर, केही स्थानहरूमा अझै पनि राजा महत्वपूर्ण राजनीतिक र सांस्कृतिक व्यक्ति रहनुभएको छ।